Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu (sinh năm 1962) sinh ra và lớn lên tại Làng Chè – Trà Đông, Thiệu Trung, Thiệu Hóa – một mảnh đất trăm nghề của cha ông để lại. Tương truyền từ thời nhà Lý, dòng họ Vũ đưa nghề đúc đồng về cho làng Chè. Nhưng cũng có thuyết cho rằng, nghề đúc đồng ở làng Chè là do ông Khổng Minh Không truyền nghề. Đến thời Tự Đức (1848 - 1883) dân phường đúc đồng Trà Đông lập đền thờ thánh Khổng Minh Không, vị Tổ sư nghề đúc đồng ở nước ta.
Trải qua nhiều giai đoạn phát triển, bước vào cuối những năm năm 80 của thế kỷ XX đến đầu năm 2000, làng nghề trở nên sa sút vì không thể cạnh tranh với cơ chế thị trường và nhiều sản phẩm công nghiệp cùng loại. Hơn 2 thập kỷ làng nghề đìu hiu, các nghệ nhân xoay qua tìm nghề khác để mưu sinh, kể từ đó, các lò đúc đồng lạnh ngắt than lửa.
Đánh dấu sự trở lại của làng nghề là Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Bá Châu. Sau hai năm nghiên cứu và nhiều lần thất bại, năm 2000, nghệ nhân là người đầu tiên đúc thành công trống đồng. Cũng từ đó, ông mở thêm lớp dạy nghề đúc đồng bằng phương pháp truyền thống cho người dân trong làng. Nhờ vào tâm huyết của nghệ nhân còn yêu nghề, tiếc nghề, nghề đúc đồng làng Trà Đông cũng dần được khôi phục.
Ông kể, nghề đúc đồng của gia đình đã lưu truyền qua bao nhiêu thế hệ. Bản thân ông thành công đến ngày hôm nay cũng là nhờ vào sự “truyền lửa” của bố mình trước đó. Năm 1969, bố ông đang là Chủ nhiệm HTX đúc đồng Thiệu Trung thì được Phòng Công thương giao đúc pho tượng đồng Bác Hồ theo mẫu do nhà điêu khắc Lê Đình Quỳ tạc bằng đất.
“Bố tôi cùng với mười mấy gia đình lần đầu tiên đúc pho tượng đồng nặng 470kg. Tôi mới 7 tuổi nhưng vẫn nhớ như in kỷ niệm đó. Bố chỉ đạo, trực tiếp nấu rất nhiều nồi đồng nhỏ và rót vào khuôn với sự cẩn trọng cao độ”, ông kể trong niềm tự hào. Từ đó ông Châu đam mê nghề đúc đồng truyền thống của gia đình.
…Đến nghệ nhân xác lập 5 kỷ lục Guinness
Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu ngày càng khẳng định được thương hiệu đúc đồng bằng phương pháp thủ công truyền thống. Năm 2008, ông bắt đầu thành lập công ty sản xuất, kinh doanh sản phẩm đúc đồng. Ngoài trống đồng, ông còn sản xuất những sản phẩm tinh xảo như tượng phật, tượng chân dung, lư hương, con giống…
Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu là tác giả của chiếc trống đồng Ngọc Lũ lớn nhất Việt Nam bằng phương pháp thủ công truyền thống. Trống đồng kỷ lục này cao 1,6m, rộng 2,4m hiện đang trưng bày tại khu dã ngoại huyện Long Khánh, tỉnh Đồng Nai. Đặc biệt là sản phẩm đôi tượng thần đèn ngồi quỳ và chiếc trống đồng hai mặt đánh kêu như trống da đã được xác lập kỷ lục Guinness Việt Nam. Hai hiện vật này đang được lưu giữ tại chùa Đông Sơn và Thiền viện trúc lâm Hàm Rồng (Thanh Hóa). Cũng chính ông là người đã đúc thành công trống đồng đánh kêu như trống da hiện đang đặt tại đền mẹ Âu Cơ, đền Hùng - Phú Thọ.
Bằng tài năng của mình, ông Châu được giao trọng trách đúc 1.000 pho tượng mẹ Âu Cơ làm quà tặng các nguyên thủ, chính khách của 21 nền kinh tế đến dự Hội nghị Cấp cao APEC tổ chức tại Đà Nẵng hồi tháng 11-2017. Ông chính thức xác lập kỷ lục thứ 5 của Guinness Việt Nam khi là người thực hiện đúc tượng Mẹ làm quà tặng Hội nghị cấp cao APEC với số lượng nhiều nhất.
Giữa khói bụi, than lửa, nghệ nhân Nguyễn Bá Châu vẫn nhẫn nại, tỉ mẩn khắc từng nét hoa văn lên khuôn đúc. Ông khiến người quan sát liên tưởng đến hình ảnh người nghệ sĩ tài hoa, đang thu lại để chạm lên từng món đồ đồng mọi vẻ đẹp của đất, của người. Tính đến nay, người nghệ nhân này đã có hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghề đúc đồng. Là một nghệ nhân thâm niên trong nghề, ông tâm sự: “Một sản phẩm đúc đồng chất lượng không chỉ yêu cầu người làm nghề phải có tay nghề vững, kỹ thuật chính xác mà còn phải tập trung cao độ, thổi hồn vào sản phẩm. Có như vậy, mới làm nên những chi tiết hoa văn sắc nét, sinh động, đạt đến độ tinh xảo.”
Trước nguy cơ làng nghề ngày càng mai một, nghệ nhân Nguyễn Bá Châu vẫn luôn đau đáu, nhiệt huyết với nghề. Ông đang từng ngày lưu giữ và truyền lại những giá trị cổ truyền của cha ông. Chỉ cần lò đúc ngày nào cũng đỏ lửa thì với ông, nghề đúc đồng làng Chè – Trà Đông vẫn còn sống mãi.
Nguồn: baothanhhoa.vn
(BTV Quang Linh)