Người ''giữ hồn'' cho gốm Việt

Hạnh phúc khi là “người được lựa chọn”

Ở Việt Nam, từ lâu các làng nghề gốm sứ đã trở thành địa điểm quen thuộc của du khách, trong đó, gốm sứ Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) mang đậm dấu ấn của một làng nghề truyền thống lâu đời ở Hà Nội. Làng nghề truyền thống có nguồn gốc từ cuối thời Lý - Trần. Nổi tiếng với nghề sản xuất đồ gốm sứ từ đất sét trắng. Lịch sử đã ghi chép rằng làng cổ Bát tràng thời đó đã quy tụ được rất nhiều nghệ nhân từ nhiều dòng họ khác nhau. Họ đều là những người có tay nghề cao từ Ninh Bình và Thanh Hóa ra lập nghiệp ở đất kinh thành.

Ở Bát Tràng, nhiều nghệ nhân làm gốm có kinh nghiệm được truyền từ đời này sang đời khác. Với bàn tay khéo léo cùng sự đam mê mãnh liệt đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm gốm sứ Bát Tràng độc đáo. Các sản phẩm đó đã được lưu giữ và phát triển cho đến ngày nay. Trong số những nghệ nhân ấy, Nghệ nhân Nhân dân Trần Văn Độ nổi lên là một trong những nghệ nhân “say” với gốm nhất, bởi theo chia sẻ của ông, để thành công với gốm thì dựa vào tình yêu là chưa đủ, mà với bản thân nghệ nhân ông như người “được lựa chọn” để giữ gìn văn hóa gốm cổ của gia đình, của làng gốm.

Gốm sứ Bát Tràng nơi lưu giữ nét văn hóa tinh hoa của dân tộc

Chưa kịp để chúng tôi băn khoăn, ông tâm sự “Miếng trầu là đầu câu chuyện, muôn đời vẫn như vậy. Chúng tôi là những người sinh sau, được kế thừa tổ nghiệp, được làm ăn và sinh sống thuận lợi ngay trên mảnh đất chôn nhau cắt rốn nên tôi trân trọng và nhớ đến ơn nghĩa của tổ tiên”. Có lẽ vì vậy mà việc giữ gìn văn hóa truyền thống là sứ mệnh mà ông đã nguyện gánh vác trên vai mình.“Bắt” được Trần Văn Độ ngay tại “công trường” ngổn ngang của gia đình, khi ông đang gấp rút chuẩn bị cho một không gian trưng bày gốm để tri ân tổ tiên, dòng tộc đã để lại cho ông cũng như nhân dân Bát Tràng một nghề gốm đầy tinh xảo, một nghề nuôi sống bao thế hệ người dân Bát Tràng và cho Hà Nội một sự tự hào về làng nghề truyền thống. Trần Độ vào chuyện rất tự nhiên. Ông với tay lấy cơi đựng trầu, mở ra và lấy một miếng trầu rồi cho vào miệng nhai rất ngon lành. Gần 60 tuổi nhưng trông ông vẫn phong độ như một thanh niên, thế nên hình ảnh ông bỏm bẻm nhai trầu khiến cho người đối diện nhiều phấn khích, lẫn ngạc nhiên, thích thú.

Ông kể, nhiều lần cũng nhờ miếng trầu mà ông đã gặp và chuyện trò được với những người khó tính nhất. Miếng trầu chính là gạch nối thế hệ mà ông đã trải nghiệm và cảm nhận được. Trong những lúc trăn trở, suy tư với nghề gốm, chính miếng trầu đã đưa ông đến những hình ảnh chập chờn lơ lửng trong đầu óc ông, trong giấc ngủ của ông. Đó là lý do mà ông luôn trân trọng giữ gìn văn hóa truyền thống từ một thói quen nhỏ nhất.

Nghệ nhân nhân dân Trần Văn Độ.

Nhưng ông không lấy đó làm tự mãn. Ông vẫn miệt mài bắt đầu học nghề với ông bà, bố mẹ dù từ nhỏ nhiều người đã nhận thấy ông là người có khiếu làm nghề với những đường nét tinh xảo hiếm thấy thể hiện qua những sản phẩm đầu tiên. Ông cần mẫn bưng bê các sản phẩm để tiếp xúc, quan sát, sờ nắn từng đường nét để cảm nhận sự tinh xảo của cha ông để lại.Kể về ngày được “chọn” để gìn giữ nghề gốm truyền thống, ông Độ vẫn không khỏi gai người. Ông bảo, ông nhớ như in khoảnh khắc ông vào đền thờ tổ nghề, quỳ lạy trước văn bia, văn chỉ trong đền, dường như có một luồng điện chạy xoẹt qua người, chỉ khoảng 5-7 giây thôi nhưng ông biết ông đã được “chấm” để nối tiếp, giữ gìn và phát huy nghề gốm.

Cả một quá trình, bắt đầu từ công nhân xí nghiệp gốm sứ Bát Tràng, rồi tham gia làm việc tại Hợp tác xã đến bây giờ, trở thành một nghệ nhân hun đúc và thổi lửa cho làng nghề gốm là một Trần Văn Độ lúc nào cũng ghi nhớ đến công ơn của tổ nghiệp và tổ tiên, là một Trần Văn Độ luôn tâm niệm làm nghề để giữ nghề, sống khỏe và có thể cống hiến cho quê hương, đất nước.

Người “giữ hồn” cho đất

Trong quá trình trao đổi, mỗi lần chúng tôi hướng câu chuyện về những thành tích, những kết quả mà nghệ nhân Trần Văn Độ đã đạt được, thì ông lại lái sang một hướng khác. Đó là làng nghề gốm, là văn hóa truyền thống thể hiện qua các sản phẩm gốm. Ông bảo, ông chỉ quan tâm đến điều duy nhất ấy. Và đó là lý do khiến ông lựa chọn con đường “tìm lại ký ức” qua các sản phẩm gốm cổ.

Ông miệt mài nghiên cứu không kể ngày đêm. Người ta thường nói làm lao động, đến chạng vạng tối là nghỉ ngơi nhưng khi ông dừng công việc tay chân là lúc ông để trí óc làm việc. Suy nghĩ miên man về cách phục chế men cổ, tạo đường nét tinh xảo cho các sản phẩm và “phủ màu thời gian” cho các sản phẩm mà ông được tín nhiệm phục dựng.

Tất cả những việc ấy khiến ông không có lúc nào ngơi nghỉ. Chưa làm hết ngày hôm nay ông đã nghĩ đến những công việc sẽ làm trong ngày mai. “Có lẽ vì thế mà tôi được tổ nghề thương, tổ tiên phù hộ” - Trần Độ chia sẻ. Rồi những dịp đi du lịch, đi công tác ông chưa bao giờ quên tìm hiểu về các loại men gốm. Gốm dường như là máu thịt, là cuộc đời của ông…

Có lẽ vì thế mà ông mặc kệ những guồng quay hiện đại, mặc kệ nhà nhà người người đổ xô chế tác các sản phẩm hợp thời, thuận tiện kinh doanh, ông lại trằn trọc với những thử nghiệm để tìm lại sản phẩm truyền thống của cha ông. Mỗi lần thất bại là một bài học cuộc sống mà ông thuộc làu để đến lúc làm chủ được các bí quyết tạo men cũng là lúc cuộc đời gốm của Trần Độ bước sang một trang khác, thấu nghề, đượm hồn và tinh túy.

Bây giờ, người ta gọi ông là Vua men gốm, là người thổi hồn vào gốm, là tài hoa giữ hồn gốm… nhưng ông vẫn chỉ đau đáu với nghề, với nghiệp thổi hồn vào đất vô tri vô giác. Ông bảo ông tin vào nhân duyên cuộc đời này, giống như việc ông đã cảm nhận được nguồn năng lượng vụt qua người ông khi xưa để rồi ông đã nhìn ra được những tiềm tàng ẩn sau những cục đất, nhìn ra được hồn đất và thổi tình yêu của mình vào đất, để cho ra đời những sản phẩm tinh xảo, cuốn hút.

Và như một sự tưởng thưởng cho một người nặng lòng với gốm, những sản phẩm của ông đã được đặt ở những vị trí trang trọng. Ví như tác phẩm tượng Phật Hoàng Trần Nhân Tông đã được đặt tại bảo điện tinh hoa của trường đại học Havard (Hoa Kỳ), ví như 60 tác phẩm mang dòng gốm Lý-Trần-Lê được tổ chức trưng bầy tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám và TP Hà Nội đã làm quà tặng cho nhân dân và chiến sĩ biển đảo Trường Sa đang làm nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo Việt Nam. Đấy là còn chưa kể, đã nhiều lần, các sản phẩm của ông theo các nguyên thủ quốc gia ra nước ngoài, làm quà tặng cho các bạn quốc tế.

Nguồn: laodongthudo.vn
BTV Mai Phương